Są takie daty i miejsca, które w zbiorowej pamięci mają szczególne znaczenie. W zbiorowej pamięci mieszkańców Gminy Sędziszów taką datą jest 17 sierpnia 1944 roku a miejscem cmentarz w Swaryszowie. Dlaczego to miejsce i data są dla mieszkańców Gminy Sędziszów tak ważne ? Ponieważ to miejsce Pamięci Narodowej. To miejsce, które stało się ostatnim ziemskim domem 35 zamordowanych przez hitlerowców mieszkańców Swaryszowa oraz 15 zamordowanych w innych miejscach i okolicznościach w Jędrzejowie, Chmielniku, Piotrkowicach, Mnichowie, Zagórzu. Swaryszowski cmentarz to niemy pomnik, który przypomina o tych, którzy oddali swe młode życie za naszą wolność. Spotykamy się tutaj co roku, aby czcić pamięć tych, którzy złożyli swoje życie w służbie Ojczyzny. I chociaż od tego czasu minęło 80 lat nie wygasła nasza pamięć o tragicznych wydarzeniach z sierpnia 1944 roku.
Znana jest niezwykle wzruszająca historia wiejskiej poetki, Heleny Jastrzębskiej, która podczas pacyfikacji straciła męża. Jak z pokolenia na pokolenie, przekazują świadkowie tamtych wydarzeń, często widywano ją przy świeżych jeszcze grobach, siedzącą pod lasem w cieniu drewnianych krzyży i płaczem wypowiadającą bój swój oraz wszystkich swaryszowskich kobiet.
W wierszu „Swaryszów” pisała:
- Czemu tęsknota tu wiedzie nas ? czemu pod lasem zakwitły kwiaty ?
Tu leży sąsiad, tu leży ojciec, tu leży mąż mój, tam dalej brat.
- Oj kwiaty, kwiaty w sierpniu rozsiane, wszystkie zwiędły w barwie czerwone. Teraz się w różne barwy mienicie, żeby pocieszyć swych matek życie.
- O czwartej rano katy zjechały, i do dziesiątej wieś rabowali, a do dwunastej mężczyzn sądzili, a potem w czwórki ich ustawili.
- Jedni na lewo, drudzy na prawo, tamci do okup prędko i żwawo. Jeden z szeregu zaczął uciekać, to zaraz za nim zaczęli strzelać. Upadł we wodę tamoj na łące, rośnie tam kwiecie też na pamiątkę.
- Oj pole, pole błogosławione, bożeś zostało już poświęcone. I tyś drożyno coś wydeptana, przez niedobrego wroga Germana.
- Oj krzyżu, krzyżu mocno wkopany, o Jezu Chryste przez Twoje rany, będziemy prosić do serca Twego, przyjmij te dusze do grona swego „.
Modlitwy zostały wysłuchane, pamięć nie dała się zabić.
18 sierpnia 2024 roku oddaliśmy pokłon wszystkim ofiarom pacyfikacji Swaryszowa, wszystkim znanym i bezimiennym bohaterom, których groby znaczą białe krzyże.
W okolicznościowym wystąpieniu Burmistrz Sędziszowa Wacław Szarek podkreślił, że pielęgnowanie pamięci o przeszłości jest naszym moralnym obowiązkiem. Obowiązkiem każdego z nas jest też codzienna praca nad utrwalaniem pokoju. Burmistrz zacytował słowa Jana Pawła II „ Wolność bowiem nie jest nam dana raz na zawsze, wolność stale trzeba zdobywać. Przychodzi jako dar, utrzymuje się poprzez zmaganie. Całym sobą płacisz za wolność „ Jedną z form utrwalania pokoju jest też wychowanie patriotyczne, które w działalności prowadzonych przez Gminę szkół i placówek oświatowych zajmuje bardzo ważne miejsce. Nasz patriotyzm to także troska o groby przodków, o utrzymanie grobów znanych i bezimiennych bohaterów , którzy oddali życie za Ojczyznę. Na przestrzeni ostatnich lat Gmina na utrzymanie miejsc pamięci narodowej wydatkowała 730.075,00 zł. Środki zostały pozyskane od Wojewody Świętokrzyskiego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz własne gminy. Tylko w 2023 roku na wykonanie nowych nagrobków oraz miejsc parkingowych przy swaryszowskim cmentarzu wydaliśmy 50 tysięcy zł. Odnowiona kaplica, ogrodzenie, panujący każdego dnia ład i porządek są wyrazem naszego szacunku i pamięci. 31 sierpnia 2017 roku Rada Miejska podjęła uchwałę w sprawie nadania nazwy ulicy prowadzącej do cmentarza. Ulica otrzymała nazwę Bohaterów Swaryszowa co również jest oznaką pamięci i szacunku. Dla uczczenia 80 rocznicy pacyfikacji wykonaliśmy przypinkę z kwiatem pamięci. To mieczyk, kwiat o niezwykle heroicznej symbolice. Jego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „gladius”, które oznacza miecz. Nawiązuje ona do wyglądu liści, które kształtem przypominają ostrze miecza. Kwiat jest symbolem siły, dumy, zwycięstwa a jego znaczenie sięga czasów rzymskich, kiedy gladiatorzy walczyli ze sobą na śmierć i życie. Gladiator, który zwyciężył zostawał obsypany mieczykami. W naszej tradycji mieczyki zdobią zawsze ołtarz polowy przed cmentarną kaplicą.
Życia ludzkiego nie da się przywrócić, ale przecież „ dopóty żyje człowiek, dopóki żyje pamięć o nim „. Cmentarz w Swaryszowie jest ciągłym przypominaniem. Niech nazwiska wyryte na pomniku, który został odsłonięty 19 sierpnia 2012 roku, krzyczą do nas „NIGDY WIĘCEJ WOJNY”.
Uroczystość 80 lecia pacyfikacji Swaryszowa została objęta patronatem honorowym przez Ministra Obrony Narodowej, Wojewodę Świętokrzyskiego, Świętokrzyskiego Kuratora Oświaty.
Współorganizatorem było Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych w Kielcach, które wystawiło Wojskową Asystę Honorową.
Z koncertem pieśni patriotycznych wystąpiła Orkiestra Wojskowa z Krakowa. Mszę święta odprawił oraz wygłosił homilię ksiądz Stanisław Brzoza Proboszcz parafii pw. św. Marcina w Tarnawie.
Oprawa muzyczna mszy św. – Młodzieżowa Orkiestra Dęta i Leszek Wawrzyła Radny Powiatu Jędrzejowskiego.
Dziękujemy Komendzie Hufca ZHP Jędrzejów z komendantem Tomaszem Dudzińskim HR i 17 WDH „Siedemnastka” z drużynową pwd Moniką Dudzińską Również dziękujemy pocztom sztandarowym oraz wszystkim uczestnikom za pamięć o bohaterach.
